Nie każdy skoczek spadochronowy jest ryzykantem

Opublikowany: 03-05-2015

Ostatnio aktualizowany: 13-10-2020

Skoczkowie spadochronowi są często spostrzegani jako ryzykanci, potrzebujący dużych dawek adrenaliny. Potwierdzają to badania, w których porównywano skoczków do osób nieskaczących. Inny obraz wyłania się jednak z badania, w którym porównywano samych skoczków między sobą.

Już w latach 70. Hymbaugh i Garrett wykazali, że skoczkowie spadochronowi uzyskują wyższe wyniki na skali poszukiwania doznań, niż osoby nieskaczące. Potwierdzają to późniejsze badania. Na przykład Breivik (1995) oraz Jack i Ronan (1998) wykazali, że skoczkowie cechują się większym poszukiwaniem doznań niż alpiniści, osoby latające szybowcami i rajdowcy samochodowi.

Inne testy psychologiczne również wykazują różnice między skoczkami a osobami, które nie uprawiają sportów ekstremalnych lub uprawiają inne sporty ekstremalne. W artykule „osobowość uprawiających sporty ekstremalne” pisałam kiedyś o różnicach w zakresie tzw. Wielkiej Piątki między osobami uprawiającymi sporty ekstremalne, uprawiającymi sporty o mniejszym ryzyku i nieuprawiającymi żadnych sportów. Inny test osobowości – MMPI, przeprowadzony przez Delka (1973) wykazał, że skoczkowie spadochronowi cechują się m. in. niższym niż przeciętnie lękiem i depresją oraz wyższą niż przeciętnie impulsywnością, hedonizmem oraz ekstrawersyjnością.

Piotr Próchniak (2011), który badał polskich skoczków spadochronowych w porównaniu do osób uprawiających sporty cechujące się mniejszym ryzykiem również wykazał różnice między tymi grupami. Skoczkowie cechowali się w jego badaniu większym impulsywnym poszukiwaniem doznań i byli bardziej skoncentrowani na teraźniejszości. Ponadto, częściej preferowali szybką śmierć niż powolną i w większym stopniu wierzyli w możliwość kontroli nad śmiercią. Różnili się również pod względem niektórych wartości, m. in. bardziej niż grupa kontrolna cenili ekscytujące i hedonistyczne życie a mniejsze znaczenie miała dla nich tradycja oraz pomoc, tolerancja i życzliwość wobec innych. Monika Guszkowska i Agnieszka Bołdak (2010) porównały z kolei temperament skoczków spadochronowych oraz uprawiających snowboarding i wakeboarding. Wszystkie trzy grupy cechowały się wysoką aktywnością (podejmowanie zachowań dostarczających wysokiej stymulacji), ale skoczkowie wykazali niższą reaktywność emocjonalną (intensywność reagowania na bodźce) i wyższą wytrzymałość (zdolność do odpowiedniego reagowania w warunkach silnej stymulacji) niż pozostałe dwie grupy.

Temperament i potrzeba ryzyka wśród skoczków spadochronowych

Wszystkie cytowane badania traktowały skoczków spadochronowych jako jednolitą grupę i porównywały ich do osób uprawiających inne sporty lub do „przeciętnych” osób w społeczeństwie. Każdy kto skacze i zna wielu skoczków przyzna jednak zapewne, że nie wszyscy są tacy sami i skoczkowie różnią się między sobą temperamentem i osobowością. Do niedawna nie było jednak żadnych badań naukowych, które skupiłyby się tylko na skoczkach. Pierwsze takie badanie przeprowadziły Agnieszka Bołdak i Monika Guszkowska w 2013 roku.

Badaczki skupiły się na cechach temperamentu, potrzebie stymulacji oraz potrzebie ryzyka. W tym celu użyły pięciu testów psychologicznych:

• test badający cechy temperamentu zgodnie z Regulacyjną Teorią Temperamentu Jana Strelaua,
• Skalę Poszukiwania Doznań Marvina Zuckermana,
• Wieloczynnikową Skalę Zachowań Ryzykownych Ryszarda Studenskiego,
• test STAI badający poziom lęku,
• test UMACL badający nastrój.

Uczestnikami badania było 143 polskich skoczków spadochronowych podzielonych na dwie grupy – początkujący (maksymalnie 10 skoków, średnia 5) i doświadczeni (co najmniej 100 skoków, średnia 550). Test STAI wypełniali przed i po skoku, natomiast pozostałe kwestionariusze w dni, podczas których nie wykonywali skoków.

Wyniki badania pozwoliły na wyróżnienie 3 grup skoczków: Unikający Ryzyka, Poszukiwacze Doznań oraz Umiarkowani.

Unikający Ryzyka

W grupie tej znalazło się 51 skoczków (36%), spośród których 28 było początkującymi a 23 doświadczonymi skoczkami. Test temperamentu wykazał, że osoby te cechują się niższym poziomem żwawości (jest to skłonność do szybkiego reagowania, dużego tempa wykonywanych czynności i zdolność do łatwej zmiany zachowania w zależności od warunków zewnętrznych), niższą wrażliwością sensoryczną (niska zdolność do reagowania na słabe bodźce zmysłowe) oraz niższą wytrzymałością i aktywnością niż dwie pozostałe grupy. Osoby takie mają mniejszą zdolność do działania przez długi czas w warunkach silnej stymulacji fizycznej i psychicznej. Są wolniejsze i mniej elastyczne, i w warunkach wymagających zauważenia i ocenienia słabych sygnałów mogą nie zareagować optymalnie. Ponadto, grupa Unikających Ryzyka cechuje się wyższym poziomem perseweratywności (skłonność do utrzymywania danego zachowania po zaprzestaniu działania bodźca, który to zachowanie wywołał) oraz wyższą reaktywnością emocjonalną niż dwie pozostałe grupy. Cechy te wskazują na mniejsze zdolności radzenia sobie w stresujących sytuacjach.

Skoczkowie z tej grupy wykazali również najniższe wyniki w skali poszukiwania doznań oraz w skali podejmowania fizycznego ryzyka (ryzyka mogącego doprowadzić do utraty życia, zdrowia lub doznania bólu).

Unikający Ryzyka charakteryzują się największym lękiem przed skokiem, ale jednocześnie największym spadkiem lęku po skoku. Test nastroju wykazał natomiast, że osoby z tej grupy miały mniejsze uczucie przyjemności oraz chęci do działania niż dwie pozostałe grupy oraz byli bardziej spięci niż grupa Umiarkowanych.

Wyniki tej grupy skoczków wskazują, że podczas skoku osoby te nie działają na swoim optymalnym poziomie pobudzenia. Stres podczas skoku może spowodować, że osoba taka nie podejmie odpowiedniego działania, co może być szczególnie niebezpieczne w sytuacjach awaryjnych. Skoczkowie tacy powinni szczególnie dużo trenować na ziemi, aby wyrobić prawidłowe odruchy i dzięki temu zmniejszyć ryzyko nieprawidłowej lub braku reakcji podczas skoku.

Warto zwrócić uwagę, że liczba skoczków początkujących i doświadczonych jest w tej grupie (oraz w pozostałych również) podobna. Wskazuje to, że niektórzy skaczą przez wiele lat, nie mając do tego odpowiednich predyspozycji. Zatem nawet osoby doświadczone, jeśli znajdą się w stresującej, nietypowej sytuacji mogą podjąć nieprawidłową decyzję lub nie podjąć żadnej. Ryzyko takiej reakcji (lub jej braku) jest większe u skoczków posiadających cechy charakterystyczne dla Unikających Ryzyka niż u osób z pozostałych grup.

Poszukiwacze Doznań

Poszukiwacze Doznań stanowili 39% uczestników badania. 31 z nich było początkującymi a 25 doświadczonymi. Skoczkowie z tej grupy charakteryzują się wysoką żwawością i aktywnością oraz silnym poszukiwaniem doznań. Są to zatem osoby, które chętnie podejmują stymulujące aktywności i są w stanie utrzymać wysokie tempo swoich działań.

Skoczkowie z tej grupy cechują się mniejszym poziomem lęku przed skokiem niż Unikający Ryzyka, jednak ponad połowa skoczków z tej grupy wykazała wzrost poziomu lęku po skoku. Wskazuje to, że są to osoby, które poszukują mocnych wrażeń i skoki im takie wrażenia zapewniają. Wysoki poziom stresu jest dla nich przyjemny.

Test nastroju wskazał na większe uczucie przyjemności i energii do działania u Poszukiwaczy Doznań niż u Unikających Ryzyka oraz większe napięcie niż u Umiarkowanych.

Poszukiwacze Doznań lepiej radzą sobie ze stresem niż Unikający Ryzyka, jednak ich cechy temperamentu mogą skłaniać ich do podejmowania niepotrzebnego ryzyka. Mogą łamać zasady bezpieczeństwa i podejmować działania, które zwiększą ich poziom stresu, co da im więcej przyjemności ze skoku. Poszukiwacze Doznań mogą również przeceniać swoje umiejętności i nie doceniać ryzyka. Z tego powodu skoczkowie tacy również mogą niebezpieczni dla siebie i dla innych skoczków.

Umiarkowani

W grupie Umiarkowanych znalazło się 36 skoczków (25%). 14 osób to skoczkowie początkujący a 22 doświadczeni. Skoczkowie z tej grupy to osoby żwawe, wytrzymałe i o wysokiej wrażliwości sensorycznej. Ponadto, cechują się najniższą reaktywnością emocjonalną spośród wszystkich trzech grup oraz najniższą perseweratywnością. Są to zatem osoby, które potrafią łatwo dostosować się do zmiennych warunków i są w stanie zareagować na mało intensywny bodziec. Są wytrzymałe psychicznie i dobrze radzą sobie w stresujących sytuacjach.

W skali poszukiwania doznań oraz podejmowania ryzyka grupa ta osiągnęła umiarkowane wyniki – wyższe niż Unikający Ryzyka, ale niższe od Poszukiwaczy Doznań.

Lęk przed skokiem był u skoczków z tej grupy niższy niż u skoczków z grupy Unikających Ryzyka, a po skoku niższy niż u obu pozostałych grup. Ich nastrój był bardziej pozytywny niż Unikających Ryzyka (większa przyjemność i energia). Ponadto, wykazali niższy poziom napięcia od dwóch pozostałych grup.

Osoby z tej grupy mają najlepsze predyspozycje do uprawiania skoków spadochronowych. Ich organizm znajduje się podczas skoku na optymalnym poziomie pobudzenia, są w stanie utrzymać odpowiednią koncentrację i szybko podjąć odpowiednią decyzję podczas nietypowej sytuacji. Jednocześnie, nie mają skłonności do podejmowania niepotrzebnego ryzyka, co zwiększa bezpieczeństwo zarówno ich samych, jak i innych skoczków.

Bibliografia

1. Bołdak, A., Guszkowska, M. (2013). Are Skydivers a Homogenous Group? Analysis of Features of Temperament, Sensation Seeking, and Risk Taking. The International Journal of Aviation Psychology, 23(3), 197-212. (abstract na tandfonline.com)
2. Delk, J. L. (1973). Some Personality Characteristics of Skydivers. Suicide and Life-Threatening Behavior, 3(1), 51-57. (abstract na wiley.com)
3. Garrett, J. (1974). Sensation Seeking Among Skydivers. Perceptual and Motor Skills, 1974, 38, 118. (tekst na amsciepub.com)
4. Próchniak, P. (2011). Psychological Profile of Polish Skydivers. Psychological Reports, 108, 263-273. (abstract na amsciepub.com)

Źródło grafiki: Kurirolf [CC BY-SA 4.0 ], Wikimedia Commons

Autor: Maja Kochanowska