Nikotynizm – teoria sensytyzacji-homeostazy

Opublikowany: 20-03-2009

Ostatnio aktualizowany: 17-02-2021

Palenie papierosów powoduje uzależnienie psychiczne, ponieważ oddziałuje na ośrodek przyjemności w mózgu. Uzależnia też fizycznie, co jest wynikiem rozwoju tolerancji na działanie nikotyny. Osoby uzależnione po pewnym czasie od wypalenia papierosa odczuwają objawy odstawienia, tzn. niepokój, drażliwość, niezdolność do skupienia się itp. – Tak brzmi tradycyjna teoria uzależnienia od nikotyny. Joseph R. DiFranza, pracujący jako lekarz rodzinny, jest twórcą nowej teorii, nazwanej teorią sensytyzacji-homeostazy.

Badania zapoczątkowane przez Josepha R. DiFranza udowodniły, że uzależnienie u nastolatków rozpoczyna się dużo szybciej, niż dotychczas sądzono. Objawy uzależnienia pojawiają się często w ciągu pierwszych tygodni palenia i to również wtedy, kiedy nastolatek wypala jedynie dwa papierosy tygodniowo. Inne badania wykazały, że 10% uzależnionych doświadczyło objawów uzależnienia już w ciągu dwóch dni od wypalenia pierwszego papierosa, a 25 – 33% w ciągu miesiąca. Badania naukowców z Nowej Zelandii pokazały, że co czwarty nastolatek ma objawy uzależnienia po wypaleniu od 1 do 4 papierosów w życiu.

DiFranza nie tłumaczy tego tolerancją na nikotynę, ponieważ nie może ona rozwinąć się tak szybko. Nie wierzy również w uzależnienie od przyjemności palenia, ponieważ jego obserwacje oraz badania Erica Moolchana wskazują na zmniejszanie się przyjemności z palenia wraz z czasem. DiFranza uznał, że papierosy tak szybko uzależniają, ponieważ pobudzają układ hamujący pożądanie nagrody. U niepalących w mózgu w równowadze znajdują się układ generujący pożądanie i układ hamujący pożądanie. Na przykład głód powoduje pobudzenie układu generującego pożądanie, który wyzwala zachowanie apetytywne, tzn. zjedzenie posiłku. Po zaspokojeniu organizmu, system hamujący pożądanie zatrzymuje to zachowanie. Ponieważ nikotyna pobudza układ hamujący pożądanie, mózg próbuje przywrócić równowagę i rozwija adaptacje, które zwiększają aktywność systemu generującego pożądanie (tzw. adaptacje uzależnieniowe). Kiedy przeminie bezpośrednie działanie nikotyny, układ generujący pożądanie jest nadal aktywny i aby w mózgu ponownie nastąpiła równowaga, trzeba dostarczyć mu nowej dawki nikotyny. Kolejne dawki powodują silniejsze skutki niż poprzednie (jest to tzw. sensytyzacja). Dowodem na słuszność tej teorii są badania, w których bodźcem warunkowym wywoływano u ludzi pożądanie nikotyny, alkoholu, opioidów i czekolady i badano aktywność ich mózgów za pomocą czynnościowego rezonansu magnetycznego (fMRI). Pożądanie zwiększało aktywność w przednim zakręcie obręczy i innych obszarach płata czołowego mózgu, co sugeruje istnienie układu generującego pożądanie. Inne badania wykazały, że nikotyna hamuje aktywność tych samych obszarów mózgu.

Zgodnie z teorią sensytyzacji-homeostazy byli palacze nie czują stale głodu nikotynowego, ponieważ w ich mózgach rozwijają się adaptacje abstynencyjne, które podobnie jak nikotyna hamują aktywność układu generującego pożądanie. Oznacza to, że ich mózg nie wraca do stanu sprzed rozpoczęcia palenia. Potwierdzają to badania na szczurach, których mózgi badano przed, w trakcie i długo po wystawieniu na działanie nikotyny. Po okresie nagłego odstawienia nikotyny nastąpiły zmiany w funkcjonowaniu neuronów kory mózgu przekazujących sygnały za pośrednictwem serotoniny i acetylocholiny. Mózgi byłych palaczy funkcjonują więc inaczej niż mózgi palaczy i niepalących.

Kwestionariusz Uzależnienia od Nikotyny

Kwestionariusz Uzależnienia od Nikotyny (HONC – Hooked on Nicotine Checklist) opracowany przez Josepha R. DiFranza jest najdokładniej sprawdzoną metodą pomiaru uzależnienia. Odpowiedź „tak”, na chociaż jedno z tych pytań świadczy, że proces uzależniania od nikotyny już się zaczął:

1. Czy kiedykolwiek chciałeś rzucić palenie i nie mogłeś?
2. Czy palisz teraz dlatego, że naprawdę trudno jest rzucić palenie?
3. Czy kiedykolwiek czułeś się tak, jakbyś był uzależniony od tytoniu?
4. Czy kiedykolwiek miałeś przemożną chęć zapalić?
5. Czy kiedykolwiek czułeś, że rzeczywiście potrzebujesz papierosa?
6. Czy trudno ci powstrzymać się od palenia w miejscach niedozwolonych, na przykład w szkole?
7. Czy trudno ci było skoncentrować się, ponieważ nie mogłeś zapalić?
8. Czy czułeś się rozdrażniony, ponieważ nie mogłeś zapalić?
9. Czy czułeś silną potrzebę zapalenia?
10. Czy czułeś się nerwowy, zniecierpliwiony lub niespokojny, ponieważ nie mogłeś palić?

Bibliografia

Joseph R. DiFranza „W nałogu od pierwszego papierosa” w: Świat Nauki, nr 06/2008

Autor: Maja Kochanowska