Czym jest cecha „poszukiwanie doznań”?

Opublikowany: 14-03-2009

Ostatnio aktualizowany: 14-02-2021

Termin „poszukiwanie doznań” został wprowadzony w 1979 roku przez Marvina Zuckermana i jego obecna definicja brzmi: „poszukiwanie zróżnicowanych, nowych, złożonych i intensywnych wrażeń i doświadczeń oraz gotowość do podejmowania ryzyka fizycznego, społecznego, prawnego i finansowego w celu dostarczenia sobie tego typu doświadczeń”. Definicja według mnie jest bardzo trafna, ponieważ zwraca uwagę na to, co sama również zauważyłam, a mianowicie że celem poszukiwaczy doznań nie jest podejmowanie ryzyka dla samego ryzyka, ale poszukiwanie wrażeń. Zuckerman zauważył więc, że skoczkowie spadochronowi nie skaczą dla ryzyka, ale pomimo.

Według Zuckermana każdy znajduje się gdzieś na skali, pomiędzy skrajnym poszukiwaniem doznań, a skrajnym unikaniem doznań. Wyróżnił on 4 podskale tej skali:

• poszukiwanie przygód i grozy – osoby osiągające wysokie wyniki w tej podskali poszukują wrażeń, jakie dostarczają sporty ekstremalne
• poszukiwanie przeżyć – Zuckerman definiuje tą skalę jako „poszukiwanie aktywacji poprzez umysł i zmysły” i wyraża się ona w nieplanowanych podróżach, poszukiwaniu towarzystwa ludzi nieprzeciętnych, zażywaniu narkotyków.
• rozhamowanie – osoby znajdujące się wysoko na tej podskali cechuje skłonność do nadmiernego picia alkoholu, przelotnych związków seksualnych, hazardu.
• podatność na nudę – oznacza awersję do rutynowej pracy, powtarzalności doświadczeń, nudnych ludzi.

Biologiczny mechanizm poszukiwania doznań

Zuckerman od początku próbował wytłumaczyć biologiczny mechanizm poszukiwania doznań. Swoją pierwszą teorię zaczerpnął od Hansa Eysencka, który zajmuje się m.in. zagadnieniem ekstra- i introwersji. Według Eysencka ekstrawertycy mają niższy niż introwertycy poziom aktywności układu siatkowatego i kory mózgowej, więc cechuje ich głód stymulacji. Prawdopodobnie właśnie ta niższa aktywność pętli korowo-siatkowatej powoduje, że ekstrawertycy lubią przebywać w towarzystwie wielu ludzi i ogólnie lubią takie aktywności, które zwiększają aktywność tej pętli. Introwertycy z kolei wolą spokojne zajęcia często w samotności, ponieważ mają na tyle aktywny układ siatkowaty i korę, że nie potrzebują więcej stymulacji. Zuckerman na początku uważał, że podobnie jak ekstrawertycy, poszukiwacze doznań również mają niższy poziom aktywności tych obszarów mózgu, ale później zarzucił swoją teorię. Stało się tak w wyniku badań, w których podawano amfetaminę osobom poszukującym i unikającym doznań. Zgodnie z założeniami Zuckermana, amfetamina, która ma działanie pobudzające powinna dostarczać pozytywnych doznań tylko poszukiwaczom doznań, okazało się jednak, że zarówno osoby znajdujące się wysoko, jak i te, które są nisko na skali poszukiwania doznań, mają po amfetaminie pozytywne doznania i obie te grupy lepiej wykonywały zadania, jakie im polecono w tym doświadczeniu wykonywać.

Obecnie Zuckerman uważa, że osoby o wysokim wskaźniku poszukiwania doznań charakteryzują się wyższym optymalnym poziomem aktywności układów katecholaminowych (CSA – catecholamin systems activity). W skład układu katecholaminowego wchodzi adrenalina (która pełni bardzo małą rolę w procesach biologicznych mózgu), noradrenalina i dopamina. Katecholaminy razem z serotoniną wchodzą w skład układu monoaminowego. Noradrenalina jest syntetyzowana przy pomocy enzymu DBH (betahydroksylaza dopaminowa) z dopaminy. Dopamina jest rozkładana z pomocą enzymu COMT (metylotransferaza katecholowa) i MAO-B (monoaminooksydaza typu B), a noradrenalinę rozkłada COMT oraz monoaminooksydaza typu A. MAO-A rozkłada również serotoninę.

Wiele badań skupiło się na badaniu ilości MAO-B w płytkach krwi i wykazano, że poziom ten jest niższy u osób poszukujących doznań, niż u osób unikających. Poziom MAO-B we krwi jest uważany za odpowiednik ilości w mózgu (chociaż nie zostało to jeszcze jednoznacznie potwierdzone), więc niektórzy naukowcy uważają, że chęć poszukiwania nowych wrażeń powoduje nadmierna reaktywność układu dopaminergicznego. U takich osób np. sporty ekstremalne wywołują dużo większe podniesienie się poziomu dopaminy, niż u osób, które nie lubią takich sportów, a ponieważ takie osoby też więcej tej dopaminy potrzebują (bo mają wyższy optymalny poziom aktywności CSA), to szukają tego, co im ten poziom podniesie.

Z badań wynika również, że osoby znajdujące się wysoko na skali poszukiwania doznań mają niższy poziom noradrenaliny i DBH w płynie mózgowo-rdzeniowym, ale na razie nie wiadomo, jak to wytłumaczyć, ponieważ nie jest znana rola noradrenaliny w mózgu. Wykazano też, że osoby charakteryzujące się wysokimi wynikami na podskali rozhamowania mają niższą reaktywność układu serotonergicznego. To akurat można wytłumaczyć, ponieważ wiadomo, że serotonina odpowiada za funkcje hamujące zachowanie.

Deprywacja sensoryczna a poszukiwanie doznań

Deprywacja sensoryczna to warunki pozbawienia człowieka dopływu bodźców zewnętrznych. Marvin Zuckerman stworzył teorię poszukiwania doznań właśnie pod wpływem badań Donalda Hebba nad deprywacją sensoryczną. Badanie polegało na tym, że polecono ludziom leżeć codziennie z zasłoniętymi oczami, zatkanymi uszami i w specjalnych rękawiczkach, które znosiły czucie. Dla każdego po pewnym czasie (najdłużej jeśli dobrze pamiętam, po niecałym tygodniu) warunki takie stawały się bardzo nieprzyjemne i decydowali o rezygnacji z badania. Zuckerman uznał, że osoby charakteryzujące się niższą tolerancją na takie warunki to poszukiwacze doznań, którzy dla dobrego samopoczucia potrzebują stałego dopływu bodźców.

Potencjały wywołane a poszukiwanie doznań

Potencjał wywołany to zjawisko bioelektryczne pojawiające się w odpowiedzi na zastosowany konkretny bodziec (wzrokowy, słuchowy lub czuciowy), który można zaobserwować w badaniu EEG¹.

Buchsbaum wyróżnił dwa typy ludzi:

• Typ wzmacniający – w odpowiedzi na wzrost intensywności bodźca następuje u takich ludzi wzrost amplitudy potencjałów wywołanych.
• Typ tłumiący – w odpowiedzi na wzrost intensywności bodźca następuje spadek amplitudy potencjałów wywołanych lub wzrost mniejszy niż ten, który obserwuje się u osób wzmacniających stymulację.

Tłumaczone jest to tzw. hamowaniem ochronnym, które wg Pawłowa, który wprowadził to pojęcie ma na celu ochronę układu nerwowego przed przeładowaniem bodźcami. Zuckerman i Buchsbaum uznali, że poszukiwacze doznań powinni należeć do typu wzmacniającego i badania to potwierdziły.

Kilka ciekawostek o poszukiwaniu doznań

• U osób uzyskujących wysokie wyniki w skali Rozhamowania występuje wysoki poziom testosteronu, estronu i estradiolu. Wytłumaczenia nie znalazłam.
• Współczynnik odziedziczalności poszukiwania doznań wynosi 0,6 i jest to jeden z najwyższych współczynników odziedziczalności cech temperamentalnych.
• Wśród poszukiwaczy doznań występuje większy procent alkoholików, narkomanów, przestępców i psychopatów, niż u osób uzyskujących niskie wyniki w tej skali.

¹Potencjałów wywołanych nie można zaobserwować na EEG bezpośrednio, ponieważ rejestrowane techniką EEG ze skóry głowy mają zbyt małą amplitudę, aby dostrzec go na tle spontanicznej aktywności EEG. Stosuje się więc metodę ekstrakcji – wielokrotne powtarzanie bodźca i uśrednianie otrzymanych wyników za pomocą komputera (przypadkowa aktywność bioelektryczna o przeciwnej polaryzacji – dodatniej i ujemnej – ulega wygaszeniu).

Bibliografia

Tekst powstał na podstawie mojego seminarium wygłoszonego w 2008 r. na Kole Naukowym Neurobiologii na Wydziale Biologii UW. Przygotowując je, korzystałam przede wszystkim z „Psychologii temperamentu” Jana Strelaua oraz z kilku innych źródeł, których niestety nie pamiętam ;)

Autor: Maja Kochanowska