Integracja sensoryczna – czym jest, jakie są objawy zaburzeń i przyczyny?

Opublikowany: 21-11-2020

Ostatnio aktualizowany: 20-04-2021

Każdego dnia nasz mózg przetwarza niezliczoną ilość bodźców. Docierają one do ośrodkowego układu nerwowego za pośrednictwem siedmiu zmysłów: wzroku, słuchu, węchu, smaku, dotyku, propriocepcji oraz zmysłu przedsionkowego.

Propriocepcja, zwana czuciem głębokim odpowiada za odbiór bodźców z receptorów znajdujących się w mięśniach, ścięgnach i stawach. Dzięki temu wiemy jak ułożone są w przestrzeni nasze części ciała bez konieczności patrzenia na nie. Receptory zmysłu przedsionkowego znajdują się natomiast w uchu wewnętrznym, w błędniku. Zmysł ten, zwany też zmysłem równowagi odbiera siłę grawitacji oraz ruch.

Integracja sensoryczna to proces przetwarzania bodźców zmysłowych. Mózg odbiera informacje pochodzące z receptorów wszystkich zmysłów, a następnie odpowiednio je porządkuje i interpretuje, tak aby mogły zostać wykorzystane do celowego działania.

Integracja sensoryczna zaczyna się rozwijać już w okresie płodowym i jej rozwój trwa do ok. 7 roku życia. Najpierw rozwijają się podstawowe dla człowieka systemy zmysłowe: zmysł dotyku, propriocepcji i przedsionkowy. Na ich bazie dojrzewają pozostałe zmysły.

Jeśli proces rozwoju integracji sensorycznej przebiega nieprawidłowo, dziecko może być nadwrażliwe na pewne bodźce albo przeciwnie – reagować zbyt słabo (tzw. podwrażliwość). Może mieć też problemy z zadaniami ruchowymi.

Nieprawidłowa integracja sensoryczna możliwa jest do zaobserwowania już u małych dzieci, ale z problemami wynikającymi z tego typu zaburzeń zmagają się też czasem osoby dorosłe. Ważne jest, aby jak najwcześniej zauważyć trudności dziecka, odpowiednio je zdiagnozować i wdrożyć terapię, która pozwoli na pozbycie się deficytów i umożliwi odpowiednie funkcjonowanie w dorosłości.

Objawy zaburzeń integracji sensorycznej

Rodzaj objawów zależy od tego, którego zmysłu dotyczą zaburzenia oraz tego, czy mamy do czynienia z nadwrażliwością czy podwrażliwością. Integracja sensoryczna może być zaburzona tylko w zakresie jednego zmysłu lub kilku.

Jeśli dziecko jest nadwrażliwe na dotyk, może bardzo mocno reagować na niewielkie bodźce, niechętnie zakładać niektóre ubrania, ponieważ np. drażnią je metki, unikać zabaw związanych z brudzeniem się, takich jak malowanie palcami czy lepienie plasteliną. Dzieci podwrażliwe na dotyk przeciwnie – często uwielbiają takie zabawy, dążą do kontaktu fizycznego, czasem mogą reagować fizyczną agresją i słabo reagują na ból, dlatego mogą nie zwracać uwagi na skaleczenia, otarcia skóry. Dzieci takie mają też problemy z rozpoznaniem cech trzymanego przedmiotu bez patrzenia na nie oraz z określeniem gdzie zostały dotknięte, co wpływa na niewystarczającą świadomość ciała i problemy z motoryką.

Zaburzona integracja sensoryczna w zakresie zmysłu równowagi i propriocepcji objawia się trudnościami w czynnościach wymagających koordynacji ruchowej i odpowiedniego napięcia mięśni. Dzieci z nadmierną wrażliwością na bodźce pochodzące z tych zmysłów często niechętnie bawią się na placu zabaw. Boją się upadków, wysokości, nie lubią nagłych i szybkich ruchów, jak podczas kręcenia na karuzeli. Niedostateczna wrażliwość może natomiast objawiać się niezgrabnością ruchową. Dzieci takie często się potykają, nie radzą sobie dobrze w grach zespołowych, mylą prawą i lewą stronę, mają też trudności z nauką czytania, pisania, z matematyką.

Dzieci, których integracja sensoryczna jest nieprawidłowa w zakresie słuchu mogą odczuwać irytację, lęk albo być pobudzone w głośnych miejscach, łatwo się rozpraszać pod wpływem dźwięków, a także mieć trudności z odróżnieniem słów, które podobnie brzmią i z wykonywaniem poleceń słownych.

Zaburzenia integracji sensorycznej mogą też objawiać się nadwrażliwością na światło albo pobudzeniem, jeśli dziecko ma do czynienia z dużą ilością bodźców wzrokowych. Dzieci w wieku szkolnym mogą mieć trudności z przepisywaniem z tablicy.

Niektóre dzieci wykazują nadmierną wrażliwość na pewne zapachy. Perfumy albo mydło mogą mieć dla nich zbyt mocny zapach i wiele zapachów wywołuje u nich odruch wymiotny. Nie lubią też silnie doprawionych pokarmów. Natomiast inne dzieci, u których wrażliwość na bodźce węchowe i/lub smakowe jest zbyt niska, lubią mocno doprawione dania, często ignorują nieprzyjemne zapachy i mają trudności z ich różnicowaniem.

Co jest przyczyną zaburzeń integracji sensorycznej

Przyczyn problemów z integracją bodźców zmysłowych może być wiele. Mogą one wynikać z dorastania w środowisku zbyt ubogim albo zbyt nasyconym w różnego rodzaju bodźce. Trudności z integracją sensoryczną czasem występują u dzieci, których matka w trakcie ciąży paliła tytoń, piła alkohol, zażywała narkotyki albo niektóre lekarstwa. Czasem przyczyną są komplikacje ciążowe, okołoporodowe albo dziedziczna predyspozycja. Bywa jednak także, że nie jest możliwe określenie, dlaczego u danej osoby pojawiły się problemy z przetwarzaniem bodźców.