Hipoteza serotoninowa depresji nie została potwierdzona

Opublikowany: 13-01-2024

Hipoteza, że depresja jest spowodowana obniżeniem poziomu serotoniny w mózgu została postawiona w latach 60. XX wieku i mimo, że nigdy nie została potwierdzona, przeniknęła do mainstreamu i zaczęła być traktowana jako pewnik, nawet przez wielu lekarzy i psychologów. Przegląd badań naukowych z 2022 roku jasno pokazuje, że przez te kilkadziesiąt lat nie udało się zebrać danych potwierdzających prawdziwość tej tezy.

Hipotezę serotoninową początkowo wspierała skuteczność leków antydepresyjnych z grupy SSRI, które pojawiły się na rynku w latach 90. Są to inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny, które zatrzymują serotoninę w przestrzeni między komórkami nerwowymi, w ten sposób zwiększając jej poziom. „Skoro leki takie pomagają na depresję, to przyczyną depresji musi być obniżony poziom serotoniny” – takie było wtedy rozumowanie, jednak była to tylko hipoteza, która wymagała potwierdzenia w badaniach naukowych.

Przez te lata pojawiło się trochę badań wspierających hipotezę o zbyt małej ilości serotoniny w mózgu, ale pojawiły się też takie, które jej nie wspierały. Których badań jest więcej i które są lepsze metodologicznie? Na to pytanie odpowiedział przegląd publikacji naukowych przeprowadzony przez Joannę Moncrieff i jej współpracowników.

Badacze skupili się na sześciu kwestiach, które były poruszane w badaniach naukowych.

• Serotonina i metabolit serotoniny 5-HIAA – czy u osób z depresją występują mniejsze poziomy tych związków chemicznych w płynach ciała.
• Receptory serotoniny – czy ich poziom jest zmieniony u osób z depresją.
• Transporter serotoniny (SERT) – czy poziom tego białka jest większy u osób w depresji (większy poziom transportera zmniejszyłby poziom serotoniny w szczelinach synaptycznych między komórkami nerwowymi).
• Gen SERT – czy polimorfizm tego genu jest związany z występowaniem depresji.
• Czy występuje interakcja między genem SERT a stresem w depresji.
• Tryptofan – czy obniżenie jego poziomu (co obniża poziom serotoniny) może wywołać depresję.

Badania serotoniny i jej metabolitów w osoczu oraz badania nad wpływem genu SERT i jego interakcji z warunkami stresowymi nie wykazały związku między markerami aktywności serotoniny a depresją.

Badania nad receptorami serotoniny oraz białkiem SERT (transporter serotoniny) wykazały, że depresja może być związana ze zwiększonym poziomem serotoniny, czyli przeciwnie do hipotezy. Niski jest jednak poziom pewności tych wyników, głównie ze względu na małą grupę osób badanych oraz fakt, że w trakcie badania albo wcześniej przyjmowali leki antydepresyjne i to one mogły zwiększyć u nich poziom serotoniny.

W niektórych badaniach wykazano, że zmniejszenie poziomu tryptofanu może wywołać objawy depresji u osób podatnych na tę chorobę (np. występowała w ich rodzinie). Tutaj jednak również, ze względu na niedociągnięcia metodologiczne, należy traktować te wyniki z dystansem.

Co w takim razie jest przyczyną depresji i jak działają leki antydepresyjne?

Nie wiadomo. Są różne hipotezy, jedne bardziej przetestowane, inne mniej.

Leki z grupy SSRI ogólnie obniżają odczuwanie emocji (zarówno negatywnych, jak i pozytywnych) i to może wpływać na polepszenie stanu osób w depresji. W ostatnich latach sporo badań pokazuje też, że leki antydepresyjne wpływają na neuroplastyczność i to może być mechanizmem zmniejszającym objawy. Planuję napisać o tym więcej w najbliższych tygodniach. Są też dane pokazujące, że skuteczność leków przeciwdepresyjnych jest na podobnym poziomie, co skuteczność placebo, zwłaszcza w lekkiej depresji. Na ten temat pisałam kiedyś w artykule o tym, czy leki antydepresyjne to tylko placebo. Może nie u wszystkich, ale na pewno u części osób poprawa następuje więc dzięki efektowi placebo.

Nie jest też jasne, co sprawia, że rozwija się depresja. Jednym z ciekawych obszarów badań, który rozwija się w ostatnich latach są bakterie jelitowe. Pisałam o tym kilka lat temu w artykule Nieprawidłowa mikroflora jelitowa może mieć wpływ na zaburzenia lękowe i depresję. Nie jest też powiedziane, że u wszystkich osób z depresją jest ona związana z takim samym mechanizmem biologicznym. U jednej osoby znaczenie może mieć dany mechanizm a u innej takie same objawy mogą być wywołane czym innym.

Autor: Maja Kochanowska