Reakcja stresowa

Opublikowany: 02-02-2010

Ostatnio aktualizowany: 09-03-2021

O dwóch głównych systemach biologicznych biorących udział w reakcji stresowej, tzn. o układzie współczulnym oraz osi podwzgórze-przysadka-nadnercza (HPA) pisałam już w artykule Biologia stresu. Teraz trochę dokładniej o kortykoliberynie, a także o miejscu sinawym w pniu mózgu, układzie dopaminergicznym i serotoninergicznym oraz ciele migdałowatym, hipokampie i korze przedczołowej.

Kortykoliberyna (CRH)

Hormon stresu kortykoliberyna znajduje się m.in. w podwzgórzu, skąd pod wpływem stresu zostaje uwolniona do przysadki, czym aktywuje oś HPA. Poza podwzgórzem, kortykoliberyna znajduje się między innymi w korze czołowej, zakręcie obręczy, jądrze centralnym ciała migdałowatego, jądrze półleżącym oraz w dwóch częściach pnia mózgu: miejscu sinawym i w jądrach szwu. Jej funkcją jest uaktywnianie zachowań lękowych, redukowanie zachowań wzmacnianych nagrodą oraz hamowanie apetytu i aktywności seksualnej. W mózgu istnieją dwa typy receptorów wrażliwych na działanie kortykoliberyny: CRH1 i CRH2. Receptory CRH1 regulują zachowania lękowe, a CRH2 – czynności autonomicznego (wegetatywnego) układu nerwowego. Charakter receptorów jest prawdopodobnie przeciwstawny: myszy pozbawione receptora CRH1 cechuje zmniejszony poziom lęku, a receptora CRH2 – zwiększony.

Miejsce sinawe

Miejsce sinawe w pniu mózgu zostaje aktywowane przez stresory fizykalne (np. spadek stężenia glukozy, ciśnienia krwi, objętości krwi, zaburzenia termoregulacji) oraz przez stresory psychologiczne. Ma połączenia z podwzgórzem, przez które aktywuje oś podwzgórze-przysadka-nadnercza. Jednocześnie, oś ta aktywuje miejsce sinawe. Neurony miejsca sinawego odpowiadają też za wzmacnianie zachowań lękowych poprzez pobudzanie ciała migdałowatego i hamowanie aktywności kory przedczołowej. Z drugiej strony, dzięki umiarkowanej aktywacji pewnych szlaków noradrenergicznych, miejsce sinawe poprawia czujność i zwiększa selektywność uwagi, eliminując wpływ bodźców rozpraszających. To, który z tych mechanizmów przeważa zależy od aktywności innych układów neuronalnych, rodzaju stresora i fazy reakcji stresowej.

Układ dopaminergiczny

Układ dopaminergiczny odpowiada za wiele czynności istotnych do poradzenia sobie ze stresującą sytuacją: reguluje odpowiedź emocjonalną, odpowiada za selektywność procesów informacyjnych oraz uczenie się. W ośrodkowym układzie nerwowym istnieją trzy szlaki dopaminergiczne: biegnący z istoty czarnej do prążkowia, śródmózgowiowo-limbiczny i śródmózgowiowo-korowy. Istotną rolę w przebiegu reakcji stresowej pełni trzeci układ: biegnący od śródmózgowia do kory mózgowej (zwłaszcza kory przedczołowej, która odpowiada za pamięć krótkotrwałą).

Układ serotoninergiczny

Serotonina, produkowana przez jądra szwu, podczas ostrego stresu zwiększa swoją aktywność w korze przedczołowej, ciele migdałowatym, podwzgórzu i w jądrze dwuznacznym, znajdującym się w rdzeniu przedłużonym. Rola tego neuroprzekaźnika zależy od okolicy mózgu i receptora serotoninergicznego, który ulega aktywacji. Istotną rolę w reakcji stresowej pełni receptor 5-HT_1A, który współdziała z receptorami glukokortykoidowymi. Zaburzenie tej interakcji może być czynnikiem powodującym depresję.

Ciało migdałowate i hipokamp

Ważną rolę w stresie pełni również ciało migdałowate i hipokamp. Ciało migdałowate odpowiada za pamięć emocjonalną i bierze udział w rozpoznawaniu stresora i przypisywaniu mu znaczenia emocjonalnego. Pełni rolę w zachowaniach warunkowanych negatywnymi emocjami, zwłaszcza lękiem. Współdziała z podwzgórzem i miejscem sinawym. Nadmierna aktywacja ciała migdałowatego, powodowana powtarzającymi się silnymi stresami lub stresem przewlekłym prowadzi do zahamowania czynności hipokampu, pełniącego bardzo ważną funkcję w procesach pamięci. Hipokamp bierze również udział w hamowaniu reakcji stresowej, dzięki hamowaniu wydzielania kortykoliberyny przez podwzgórze. Uszkodzony przez stres hipokamp nie ma jednak takiej zdolności. Pod wpływem zbyt dużej ilości glukokortykoidów, hipokamp uruchamia kaskadę glukokortykoidów, co prowadzi do utrzymywania się reakcji stresowej i jego dalszego uszkadzania.

Kora przedczołowa

Kora przedczołowa odpowiada za hamowanie lub odblokowywanie podległych jej starszych ewolucyjnie części mózgu. Jej odpowiednie funkcjonowanie zapewnia adekwatne rozpoznanie stresora, kontrolowanie przebiegu reakcji stresowej i utrzymywanie wzbudzenia wywołanego przez stres na odpowiednim poziomie.

Bibliografia

Jerzy Landowski „Neurobiologia reakcji stresowej” w: Neuropsychiatria i Neuropsychologia; nr 2/2007

źródło obrazka: fizyka.umk.pl

Autor: Maja Kochanowska