Dwa języki, dwie osobowości

Opublikowany: 28-12-2014

Ostatnio aktualizowany: 24-04-2020

Osoby dwujęzyczne często wykazują inną osobowość, w zależności od tego, jakim językiem akurat się posługują.

Jako pierwsza zauważyła to Susan Ervin, w 1964 roku, badając Francuzów mieszkających w USA od ponad 4 lat. Prosiła ich o opowiadanie historyjek na podstawie przedstawionych obrazków, raz w języku angielskim i raz po francusku. Okazało się, że w zależności od języka, opowiadania różnią się pod pewnymi względami, co według niej odzwierciedlało zmiany cech osobowości pod wpływem zmiany języka.

Badaczka ustaliła, że wypowiadając się w języku francuskim, uczestnicy badania wykazywali wyższy poziom autonomii i wycofania, niż wypowiadając się w języka angielskim. Na podstawie literatury o francuskiej kulturze stwierdziła, że może być to spowodowane tym, że Francuzi podczas kłótni rodzinnych często reagują wycofaniem („fochem”). Ponadto, w historiach opowiadanych po francusku znalazła więcej agresji werbalnej skierowanej do rówieśników, co według niej wynika z francuskiej edukacji, która dużą wagę przywiązuje do umiejętności obrony swoich argumentów i pozwala dzieciom na słowne sprzeczki. Jej badanie wykazało także, że kobiety, opowiadając historyjkę po angielsku wykazywały większą potrzebę osiągnięć. Według niej jest to zgodne z amerykańską kulturą, która zachęca kobiety do różnych działań, w przeciwieństwie do kultury francuskiej, w której kobiety przeważnie jedynie zajmują się domem.

Nowsze badania również wskazują na zmiany cech osobowości pod wpływem zmiany języka. Hull (1996) wykazał, że osoby znające język angielski i hiszpański, wypełniając test osobowości po hiszpańsku osiągają wyższe wyniki na skali Dobrego Wrażenia, co tłumaczy on większym znaczeniem przywiązania do grupy w kulturze hiszpańskiej niż w amerykańskiej (osobom z kultury hiszpańskiej bardziej zależy na zrobieniu na innych dobrego wrażenia). W swoich wcześniejszych badaniach zauważył też zmiany cech osobowości pod wpływem języka u imigrantów z Chin i z Korei.

Hipoteza identyfikacji z kulturą

Badania na szeroką skalę na temat osobowości u osób dwujęzycznych przeprowadził Ramirez-Esparza ze współpracownikami w 2004 roku. Uczestnikami ich badania były osoby dwujęzyczne hiszpańsko-angielskie. Zanim zbadali osobowość u tych osób, zbadali jednak jak różnią się pod względem osobowości osoby znające tylko język angielski (mieszkające w USA) oraz osoby znające tylko język hiszpański (mieszkające w Meksyku). Zgodnie z ich hipotezą, zmiany cech osobowości pod wpływem języka można wytłumaczyć teorią CFS (Cultural Frame Switching). Zgodnie z tą teorią, posługując się danym językiem osoby dwujęzyczne utożsamiają się z kulturą, z którego pochodzi dany język, co powoduje upodobnienie ich cech osobowości do typowych cech występujących w danej kulturze.

Badacze skorzystali z modelu Wielkiej Piątki, który opisuje osobowość na pięciu wymiarach: ekstrawersja, ugodowość, sumienność, neurotyczność i otwartość na doświadczenia. Wykazali, że mieszkańcy USA są bardziej ekstrawertyczni, ugodowi, sumienni i otwarci na doświadczenia niż mieszkańcy Meksyku, natomiast mieszkańcy Meksyku są bardziej neurotyczni niż mieszkańcy USA.

Osoby dwujęzyczne natomiast, wypełniając test po angielsku, okazały się bardziej ekstrawertyczne, ugodowe i sumienne, niż kiedy wypełniały ten sam test, ale w języku hiszpańskim. Wyniki na tych wymiarach były więc zgodne z różnicami w osobowości zaobserwowanymi między osobami jednojęzycznymi – znającymi tylko angielski lub tylko hiszpański.

Cechy osobowości a późna nauka drugiego języka

Wszystkie opisane wyżej badania dotyczyły osób, które nabywały drugiego języka przebywając w państwie, w którym obowiązuje dany język. Byli to imigranci, którzy wyemigrowali co najmniej kilka lat wcześniej lub dzieci imigrantów, które naturalnie uczyły się jednocześnie obu języków. A co z osobami, które zwyczajnie uczyły się drugiego języka, na lekcjach w szkole? Czy u nich również można zauważyć dwie osobowości, mimo że nie mieli tak dużej styczności z drugą kulturą?

Odpowiedź na to pytanie daje badanie Veltkamp i współpracowników (2012). Uczestnikami ich badania byli studenci językoznawstwa na uniwersytecie w Berlinie. Część z nich była Niemcami, którzy zaczęli uczyć się języka hiszpańskiego po 12. roku życia, a część Hiszpanami, którzy również pod 12. roku życia, zaczęli uczyć się niemieckiego. Okazało się, że niezależnie od języka ojczystego, obie grupy badanych wykazały większą ekstrawersję i neurotyczność, kiedy test osobowości był w języku hiszpańskim, niż kiedy był po niemiecku oraz większą ugodowość jeśli test wypełniany był w języku niemieckim.

Poczucie „bycia innym” u osób dwujęzycznych

Nie tylko testy osobowości wskazują na dwie osobowości u osób dwujęzycznych. Same osoby dwujęzyczne również często przyznają, że czują się inne, w zależności od tego, którym językiem akurat się posługują. W badaniu internetowym, w którym wzięło udział ponad 1000 uczestników, na pytanie „Czy czujesz się czasami jak inna osoba, kiedy mówisz innym językiem?” 65% odpowiedziało twierdząco.

Michele Koven (2007) przeprowadziła wywiady z dziećmi portugalskich imigrantów mieszkających we Francji. Uczestnicy jej badania w domu rozmawiali zwykle po portugalsku oraz spędzali wakacje w Portugalii, natomiast w szkole, na studiach lub w pracy porozumiewali się przeważnie po francusku.

Jedna z uczestniczek jej badania przyznaje:

To nie jest ta sama osobowość po francusku i po portugalsku, u mnie, w żadnym przypadku. Jestem raczej dziwną osobą… Nie wiem jak to wytłumaczyć… Jedna z moich kuzynek mówi „Cieszę się, że słyszę,  że mówisz po portugalsku, bo, wiesz, to nie była ta sama osoba”. Ale ja mówię „Tak, bo akcent nie jest ten sam”, ona „nie, nie, jest coś, co się zmienia”… Kiedy mówię po francusku i przechodzę na portugalski jest coś innego, ale co, nie wiem, czuję to. Wiem, że tam w środku, jestem, powiedzmy, może bardziej szczęśliwa kiedy mówię po portugalsku niż kiedy mówię po francusku… Mówię, że to może to, ale nie wiem na pewno. Ludzie często mówią mi, że jest różnica kiedy mówię po francusku, a kiedy mówię po portugalsku… szczególnie moi kuzyni, bo często słyszą jak mówię po francusku, kiedy w pewnym momencie mówię im coś po portugalsku. Ja zaczynam, a oni patrzą na mnie „Ooo, to nie jest ta sama Linda”.

Inna z uczestniczek badania potrafi bardziej konkretnie wskazać co się u niej zmienia pod wpływem języka:

Byłam tłumaczem portugalskiego na wykładach, tu we Francji… i wtedy, nie byłam taka sama, to zabawne, ponieważ portugalski automatycznie tworzy inne przywiązanie jak dla mnie… czuję się dużo bliżej ludzi kiedy mówię… pozwalam sobie na więcej rzeczy… więcej żartuję… łatwiej nawiązuję kontakty z ludżmi.

Wypowiedź innej uczestniczki dobrze ilustruje hipotezę identyfikacji z kulturą:

To zawsze dziwne zmieniać języki. Nawet jeśli jesteś… w tym samym otoczeniu… w tym samym miejscu… Fakt mówienia innym językiem sprawia, że czujesz się od razu jakbyś był gdzie indziej, jakbyś był w innej kulturze, czujesz jakby miejsce się zmieniało… To zabawne… od momentu, kiedy mówię po francusku lub portugalsku, czuję jakby wszystko wokół mnie się zmieniało, więc, więc dlatego czuję, że to zupełnie coś innego… Kiedy mówię po portugalsku, czuję jakbym od razu była w innym świecie, w innej kulturze.

U jak wielu dwujęzycznych osób zmienia się osobowość?

Chociaż osobiście, 65% osób dwujęzycznych przyznało, że czuje się czasami jak inna osoba, kiedy mówi innym językiem, możliwe, że w rzeczywistości odsetek ten jest wyższy. Katarzyna Ożańska-Ponikwia badając polskich imigrantów mieszkających w Irlandii albo Wielkiej Brytanii, wykazała, że poczucie „bycia innym” koreluje z niektórymi wskaźnikami inteligencji emocjonalnej, np. z umiejętnością wyrażania emocji, z empatią, umiejętnościami społecznymi. Możliwe, że osoby, u których pewne wskaźniki inteligencji emocjonalnej są niskie, nie potrafią zauważyć u siebie zmian pod wpływem zmiany języka, chociaż w rzeczywistości zmiany te istnieją.

Badaczka zauważyła również, że osoby, które zauważają u siebie zmiany są bardziej ekstrawersyjne, ugodowe i otwarte na doświadczenia. Osoby takie mogą być bardziej skłonne do nawiązywania nowych znajomości i poznawania innej kultury, czego wynikiem może być silniejszy wpływ kultury na ich zachowanie i cechy osobowości podczas posługiwania się językiem tej kultury.

Bibliografia

1. Ervin, M. (1964). Language and TAT content in bilinguals, Journal of Abnormal and Social Psychology, 68(5), 500-507.
2. Koven, M. „Selves in Two Languages :Bilinguals’ Verbal Enactments of Identity in French and Portuguese„, Amsterdam: John Benjamins, 2007.
3. Dwujęzyczność a różnice osobowościowe w: Matsumoto, D., Juang, L. Psychologia międzykulturowa, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2007.
4. Ożańska-Ponikwia, K. (2011). What has personality and emotional intelligence to do with „feeling different” while using a foreign language?, International Journal of Bilingual Education and Bilingualism, 15:2, 217-234.
5. Ramirez-Esparza, N. i in. (2006). Do bilinguals have two personalities? A special case of cultural frame switching, Journal of Research in Personality 40, 99-120. (pdf na utpsyc.org)
6. Veltkamp, G. M. i in. (2012). Is personality modulated by language?, International Journal of Bilingualism 17(4) 496-504.

Autor: Maja Kochanowska