Planowanie swoich działań i pewność swojej wiedzy, czyli jak przeceniamy samego siebie

Opublikowany: 22-11-2019

Ostatnio aktualizowany: 24-04-2021

W artykule o egotyzmie atrybucyjnym wspominałam, że często bezpodstawnie uważamy się za lepszych od innych, ale nawet, jeśli nie porównujemy się z nikim, mamy tendencję do przeceniania samego siebie.

Naszą skłonność do przecieniania się widać bardzo dobrze na przykładzie planowania swoich działań. Przeważnie jesteśmy przekonani, że skończymy naszą pracę wcześniej, niż ją kończymy w rzeczywistości. Spytano kiedyś studentów psychologii na ostatnim roku, ile czasu zajmie im jeszcze pisanie pracy dyplomowej. Poproszono ich o oszacowanie, ile im to najprawdopodobniej zajmie oraz ile czasu będą musieli jeszcze poświęcić „jeśli wszystko pójdzie najlepiej, jak tylko może” a ile „jeśli wszystko pójdzie najgorzej, jak tylko może”. Jedynie niecałe 50% zmieściło się w swoim oszacowaniu na wypadek problemów. Czyli ponad 50 procentom studentów wszystko poszło gorzej, niż byli sobie w stanie wcześniej wyobrazić… Średnio, studenci szacowali, że potrzebują jeszcze 33,9 dni, a w rzeczywistości średnio zajęło im to 55,5 dnia, więc ich przewidywany czas wydłużył się o 34% (Buehler, Griffin, Ross, 1994). Ci sami badacze pytali również o prace pozaakademickie, takie jak naprawienie roweru, posprzątanie mieszkania czy napisanie listu do znajomego. Wyniki były podobne. Ludzie notorycznie nie mieszczą się w czasie, jaki sobie założyli. Ciekawe jest, że ludzie zdają się nie posiadać umiejętności nauki na błędach. Skoro tyle razy spóźniamy się z terminem, a nigdy nie zdarza nam się zrobić niczego przed czasem, powinniśmy się nauczyć, że należy sobie zaplanować więcej czasu na wykonanie różnych zadań. Ale nie. Wciąż i wciąż się przeceniamy.

Takie przecenianie się przy planowaniu jest widoczne również w wielu projektach budowlanych. Ile to razy obiecywano termin budowy autostrady, metra, remontu drogi, czy czegokolwiek innego, a potem wielokrotnie termin przesuwano? Ale mylą się ci, którzy myślą, że jest to domena jedynie polska… inne państwa również mogą się pochwalić nieumiejętnością planowania. Na przykład Opera w Sydney miała kosztować 7 milionów dolarów i jej budowa zostać zakończona w 1963 r., a faktycznie zakończono jej budowę w 1973 r. i kosztowała ona 102 miliony dolarów (Hall, 1980 za:  Buehler, Griffin, Ross, 1994).

Poza przecenianiem swoich umiejętności mieszczenia się w zaplanowanym terminie, często przeceniamy także swoją wiedzę. Russo i Schoemaker (1989 za: Tyszka, 1999) skonstruowali test pokazujący, jak dobrze potrafimy ocenić własną wiedzę. Test składa się z dziesięciu pytań, np. jaka jest długość rzeki Nil, ile wynosi liczba ksiąg Starego Testamentu, ile dni trwa ciąża u słonia azjatyckiego, w którym roku urodził się Mozart. Mało kto zna prawidłowe odpowiedzi na wszystkie tego typu pytania, ale jednak w teście nie chodzi o to, aby odpowiedzieć co do kilometra czy dnia poprawnie, ale o to, aby dobrze ocenić pewność swojej odpowiedzi. Jako odpowiedź należy wpisać przedział 90% pewności. Czyli jeżeli na 90% jesteś pewny, że rzeka Nil ma między 1000 km a 10 000 km, takie właśnie wartości powinieneś wpisać jako odpowiedź. Jeśli prawidłowa odpowiedź mieści się w tym przedziale, twoja odpowiedź zostaje zaliczona. Nie ma żadnego wymogu co do szerokości przedziału, jaki można stworzyć, jest jedynie wymóg, że na 10 pytań, nieprawidłowo można odpowiedzieć tylko na jedno. Mimo to, prawie każdy popełnia w teście kilka błędów, co świadczy o tym, że wydaje nam się, że wiemy więcej, niż wiemy w rzeczywistości. Jesteśmy bardziej pewni naszych odpowiedzi niż powinniśmy być biorąc pod uwagę naszą faktyczną wiedzę. (Dla zainteresowanych: Nil ma 7754 km, jest 46 ksiąg Starego Testamentu, ciąża słonia azjatyckiego trwa 645 dni, a Mozart urodził się w 1756 r.).

Przeprowadzono wiele badań nad nieuzasadnioną pewnością swojej wiedzy. W niektórych korzystano z testu Russo i Schoemakera, a w innych zadawano pytania testowe, z dwoma lub więcej możliwościami wyboru, a następnie pytano badanego, na ile procent jest pewny wybranej odpowiedzi. Badania zgodnie pokazują, że ludzie nie potrafią prawidłowo ocenić swojej wiedzy i ich pewność odpowiedzi często ma niewiele wspólnego z prawdziwością odpowiedzi. Nawet, kiedy badani deklarują, że są na 100% pewni swojej odpowiedzi, w około 20-30% ich odpowiedź jest nieprawidłowa (Lichtenstein, Fischhoff, 1977 za: Tyszka, 1999). Nadmiernie pewni swojej wiedzy są mniej inteligentni i bardziej inteligentni, eksperci w danej dziedzinie i laicy… przypadłość powszechna.

Tekst jest fragmentem mojego ebooka „Wszyscy jesteśmy nieracjonalni”.

Autor: Maja Kochanowska